Balansiranje Nataše Kandić?
Projekat Fonda za humanitarno pravo (FHP) “Kosovska knjiga pamćenja 1998-2000” je napokon ušao u završnu fazu. Cilj projekta je da se u više tomova objave relevantni podaci o svim licima koja su ubijena ili nestala tokom poslednjeg rata na Kosovu: o albanskim, srpskim, romskim, bošnjačkim i drugim civilima; o pripadnicima srbo-jugoslovenskih vojno-policijskih snaga, pripadnicima naoružanih grupacija Albanaca sa Kosova, kao i o pripadnicima političkih grupacija raznih etničkih zajednica, obuhvatajući i „kolaboracioniste“ odnosno „poštene Albance“. Ovo svestrano obuhvatanje je jedan od aspekata koji ovaj projekat čini profesionalnim.
Prvi tom publikacije, koji je pre nekoliko dana promovisan u Prištini, a nešto kasnije i u Beogradu, sadrži podatke o svim licima koja su ubijena ili nestala tokom 1998. godine. Žrtve iz 1999. i 2000. godine biće obuhvaćene u narednih pet tomova koji će izaći iz štampe do kraja 2012. godine. Još jedna osobina koja karakteriše ovu publikaciju je to što nije objavljena samo na srpskom jeziku, na kojem je originalno nastala, nego je prevedena i na albanski i engleski jezik. Doduše, u albanskom izdanju se gotovo na svakoj strani primećuje da nakon prevoda sa srpskog jezika tekst nije lektorisan niti uređen.
Bilo kako bilo, postoje najmanje dva elementa koji na neki način donekle dovode u pitanje objektivnost ovog projekta od neverovatne važnosti.
Prvo, iako se prema UNMIK-u naoružani sukob na Kosovu okončao u julu 1999. godine, meni izgleda korektno što su u ovaj prvi tom uneseni podaci o ubijenima do 31. decembra 1999. godine, pošto je u periodu od 12.06.1999. do 31.12.1999. ubijeno oko hiljadu Srba. Odluka da u ovom projektu budu obuhvaćeni i ubijeni tokom 2000. godine meni izgleda neadekvatna, iako je, prema mišljenju Nataše Kandić, direktorke FHP-a, ova odluka doneta na osnovu analize slučajeva ubistava tokom 2000. godine koja su, kako ona smatra, posledica oružanih konflikata. Bilo bi dobro kada bi u uvod ove knjige bile unete napomene u vezi sa analizom podataka o ubistvima tokom 2000. godine, ali i argumenti prema kojima su ova ubistva okvalifikovana kao posledica oružanog konflikta. Na kraju krajeva, ako se ubistva tokom 2000. godine mogu smatrati posledicom oružanih konflikata, zar isto ne važi i za ubistva tokom 1997. godine, i koji je razlog što lica ubijena tokom 1997. godine nisu unesena u knjigu?
Drugo, u ovoj knjizi su opštine Kosova u kojima je bilo ubistava tokom 1998. godine poređane prema azbučnom redu, a ubijeni u tim opštinama poređani su hronološki. Koji je bio kriterijum da se opštine rasporede po azbučnom redu, a ubistva po hronološkom? Prema ovom rasporedu koji je FHP izabrao, podaci o ubistvima tokom 1998. godine gotovo u polovini opština Kosova počinju ubijenim Srbima. Sam prvi tom publikacije počinje bivšim komandantom policijske stanice Rznić (opština Dečane), penzionerom Slobodanom Praščevićem, ubijenim dana 2.02.1998. u selu Donje Ratiše. Ovo je i uticalo na to da deo kosovskih medija smatra da ovaj projekat FHP-a ima tendenciju balansiranja. Bilo kako bilo, iako bi možda bilo praktičnije da se žrtve poređaju po azbučnom redu, redosled koji je izabrao FHP ne bi, uslovno, bio problematičan kada bi u uvodu ove knjige u dva-tri paragrafa bili sažeti podaci o brutalnim kršenjima ljudskih prava na Kosovu od kada je režim Srbije ukinuo autonomiju Kosova (1989) pa sve do početka rata na Kosovu (1998). Isto tako, pošto je datum ubistva uzet kao kriterijum ređanja ubijenih u okviru opština, kako se objašnjava, na primer, što podaci ubijenih u opštini Peć počinju podacima o jednom ubijenom Srbinu iako se ne zna tačan datum njegovog ubistva?
Doduše, stvari mnogo lošije stoje u prvom tomu monografske publikacije od oko hiljadu strana „Ratni zločini na Kosovu 1998-1999“, koju je izdao Odbor za zaštitu ljudskih prava i slobode, uz veliku finansijsku podršku raznih ministarstava Vlade Kosova (što OZLjPS pretvara u vladinu organizaciju). Na žalost, finansijski iznos isplaćen za realizaciju ove monografije disproporcionalan je s njenim kvalitetom. Čak se može reći da je ova monografija u svom većem delu – s nekim malim izuzecima, kao što su na primer radovi profesora Pajazita Nushija i Zejnullaha Grude – neprofesionalna, spremljena u žurbi da bi se opravdala finansijska sredstva koja je donirala Vlada Kosova. U ovom izdanju OZLjPS-a dati su osnovni podaci – ime, prezime, datum rođenja, datum ubistva, izvršilac zločina i etnička pripadnost žrtve – dakle, samo podaci o ubijenim i nestalim civilima albanske nacionalnosti u dvanaest opština, isključujući Srbe, Rome, Bošnjake i ostale; uniformisana lica srpske i albanske pripadnosti, i naravno isključujući albanske „kolaboracioniste“. Podaci koje pruža ova monografija a koji sačinjavaju polovinu ove knjige mogu se lako pribaviti u institucijama svake opštine. Inače, veliki deo monografije predstavlja kompilaciju ranijih izveštaja OZLjPS-a. Tako je ova monografija ne samo neprofesionalna i sa nedovoljnim podacima o svakom ubijenom licu u poslednjem ratu na Kosovu, nego i neobjektivna.
Nije stvar samo u prelomu, kvalitetu štampanja, objavljivanju na sva tri jezika nego i obuhvatanju ubijenih raznih statusa i etničkih pripadnosti, a iznad svega u mnoštvu izvora o okolnostima ubistva svih stradalih – izjavama svedoka ili članova porodica, materijalima iz sudskih postupaka, zapisnicima obdukcija, novinskim člancima, podacima MCKK-a, UNMIK-a. KFOR-a, OVK-a, institucija Srbije, i tako redom – što publikaciju FHP-a čini daleko profesionalnijom i objektivnijom od publikacije OZLjPS-a.
Uprkos gorepomenutim primedbama, publikacija FHP-a će služiti, između ostalog, kao najkredibilniji dokument o analizi kršenja humanitarnog prava tokom poslednjeg rata na Kosovu. Treba istaći da je ovaj dokument o otkrivanju, objavljivanju i kažnjavanju zločina koji su se dogodili na Kosovu i u bivšoj Jugoslaviji deo rada FHP i gospođe Nataše Kandić.
